Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) maken relatief vaak gebruik van de huisartsenzorg, maar de LVB wordt vermoedelijk in 80% van de gevallen niet direct opgemerkt. Dat maakt de zorg minder effectief.
Op deze pagina vind je betrouwbare kennis over en tips voor het herkennen van een LVB en hoe je als arts, praktijkondersteuner, assistent of receptionist hier op aan kunt sluiten.
Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) doen relatief vaak een beroep op de huisartsenzorg. Zij ervaren doorgaans uitdagingen op meerdere levensdomeinen, wat kan leiden tot een verhoogde prevalentie van psychosociale problematiek, (chronische) somatische klachten en een stapeling van gezondheidsproblemen in vergelijking met mensen zonder verstandelijke beperking. (Pouls et al., 2022a; 2022b).
Uit onderzoek blijkt dat mensen met een LVB vaker contact hebben met de huisarts, zeker wanneer er ook sprake is van psychische problematiek. Daarnaast is het medicijngebruik en de inzet van medische specialistische zorg en gespecialiseerde GGZ hoger. Dit vertaalt zich in zorgverzekeringskosten die gemiddeld 70% hoger liggen dan bij de algemene bevolking (Zorginstituut Nederland, 2022).
Huisartsen geven aan dat vroegtijdige herkenning en passende ondersteuning bij mensen met een LVB essentieel is om problemen tijdig aan te pakken (Pouls et al., 2022a). Dit draagt niet alleen bij aan betere zorguitkomsten, maar vermindert ook de druk op de huisartsenpraktijk. Vroegsignalering, aangepaste communicatie en zorg op maat zijn hierbij kernfactoren.
Huisartsen en praktijkondersteuners vinden het vaak lastig om passende zorg te bieden aan mensen met een LVB onder andere omdat de zorgvraag van deze patiënten vaak complex en niet altijd direct duidelijk is. Patiënten hebben regelmatig te maken met meerdere, ook niet-medische, problemen. Bovendien zijn richtlijnen niet altijd bekend of toepasbaar, het organiseren van aanvullende zorg is ingewikkeld en de kennis over LVB binnen de praktijk is vaak beperkt.
Een LVB is een niet-zichtbare beperking en wordt daardoor gemakkelijk over het hoofd gezien. Toch zijn er signalen die kunnen wijzen op een LVB. Enkele aandachtspunten in de huisartsenpraktijk zijn:
Door alert te zijn op deze signalen en de zorg hierop aan te passen, kun je bijdragen aan betere zorg voor mensen met een LVB. De Signalenkaart LVB in de huisartsenpraktijk is hierbij een praktisch hulpmiddel.
Het Zorginstituut Nederland concludeerde in 2022 in hun rapport ‘Verbetersignalement Zorg voor mensen met een LVB en een gezondheidsprobleem’ dat de zorg voor mensen met een LVB op drie onderdelen beter kan:
Met 5 tips voor een LVB-inclusieve praktijk.
Handvatten voor het aansluiten bij een LVB in (hulp)gesprekken.
Tips voor herkenning van en aanpassen aan iemand met een LVB.
Het bespreken van een vermoeden van een LVB kan gevoelig lijken, maar in de praktijk blijkt dat patiënten hier vaak minder moeite mee hebben dan huisartsen verwachten. Wel vraagt het gesprek om zorgvuldigheid, respect en afstemming op de persoon tegenover je.
Het is niet altijd nodig om het label ‘LVB’ expliciet te benoemen. Soms volstaat het om te spreken over moeite met begrijpen, leren of het organiseren van het dagelijks leven. Wat telt, is dat de communicatie en zorg aansluiten bij de behoeften van de patiënt.
In plaats van direct te spreken over een LVB, kun je aanhaken op informatie in het dossier. Je kunt vragen stellen die uitnodigen tot herkenning:
Door te benoemen wat goed gaat én wat lastig is, help je mensen zichzelf te herkennen in bepaalde aspecten, zonder dat er direct sprake is van een label. De term moeilijk lerend sluit in sommige gevallen beter aan en voelt minder beladen.
Veel huisartsen ervaren zelf terughoudendheid bij het benoemen van een LVB. Uit de praktijk blijkt dat patiënten dit heel verschillend ervaren. Sommigen gaan ervan uit dat hun beperking al bekend is, anderen vinden het prettig als het benoemd wordt omdat het ‘label’ erkenning en duidelijkheid geeft. Sluit daarom aan bij wat de patiënt zelf aangeeft en wees je bewust van je eigen aannames, zo voorkom je weerstand.
Een open gesprek ontstaat sneller als je ook iets van jezelf laat zien. Bijvoorbeeld:
“Ik kan zelf niet goed rekenen.”
Zo ontstaat gelijkwaardigheid en meer verbinding.
Effectieve communicatie begint vaak al non-verbaal. Let daarom op lichaamstaal van jezelf en de ander. Pas je eigen communicatie hierop aan:
Zo voorkom je misverstanden en medicatiefouten.
Niet alle klachten hebben een medische oorzaak. Denk bijvoorbeeld aan stress door schulden, problemen in de thuissituatie of moeite met het regelen van praktische zaken. Een verwijzing naar het wijkteam of een organisatie zoals MEE kan dan helpend zijn. Overweeg om samen de aanmelding te doen en zorg voor een warme overdracht.
Meer weten?
Pouls, K. P., Koks-Leensen, M. C., Assendelft, W. J., Mastebroek, M., & Leusink, G. L. (2022a). Primary mental healthcare for adults with mild intellectual disabilities: a Dutch database study. European Journal of General Practice, 28(1), 234-241. doi: 10.1080/13814788.2022.2142936
Pouls, K. P., Koks-Leensen, M. C., Mastebroek, M., Leusink, G. L., & Assendelft, W. J. (2022b). Adults with intellectual disabilities and mental health disorders in primary care: a scoping review. British Journal of General Practice, 72(716), e168-e178. doi: 10.3399/BJGP.2021.0164
Zorginstituut Nederland (2022). Verbetersignalement. Zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking en een gezondheidsprobleem. Geraadpleegd op 30 juli 2025 via www.zorginstituutnederland.nl/
publicaties/rapport/2022/01/25/zinnige-zorg-verbetersignalement-lvb
Praktische tools voor het effectief werken met iemand met een LVB
De antwoorden op vaak gestelde vragen vind je op deze pagina
Vier modules over het signaleren en ondersteunen van mensen met een LVB
Van werktools tot handreiking en webinar, je vindt het hier
Nieuw! Handreiking zelfrapportage LVB
