Op deze pagina lees je onder meer over de definitie van een LVB, waar een classificatie LVB voor dient, waarom er discussie is over de term en wat onze visie daarop is.
LVB is de afkorting van licht verstandelijke beperking, een beperking die je bij iemand vaak niet aan de buitenkant ziet. Bewust of onbewust, ook jij komt vaak iemand met een LVB tegen, want naar schatting gaat het in Nederland om 1,1 miljoen mensen.
Er zijn meerdere factoren die een rol spelen bij het vaststellen van een LVB.
LVB & cognitieve ontwikkeling
Iemand met een LVB heeft een benedengemiddelde intelligentie, met vaak een IQ-score tussen de 50 en 70. Er is dan een lager intellectueel functioneren op onder andere de volgende gebieden:
Vaak is er sprake van een ongelijk (disharmonisch) intellectueel ontwikkelingsprofiel. Dat maakt het gebruik van een overkoepelende IQ-score voor de vaststelling van een LVB niet goed mogelijk.
In Nederland kunnen mensen met een IQ-score tussen de 70 en 85, die eigenlijk zwakbegaafd zijn, en (ernstige) bijkomende problematiek hebben, ook gebruikmaken van de zorg voor mensen met een LVB. Dat is zo geregeld omdat die zorgverlening vaak de beste ondersteuning biedt.
LVB & adaptieve vaardigheden
Sinds de eeuwwisseling ligt de nadruk bij de bepaling van een (L)VB meer op beperkingen in de adaptieve vaardigheden dan op de IQ-score. Het gaat hierbij om de mate waarin iemand zich kan aanpassen aan de omstandigheden met behulp van:
LVB is een ontwikkelingsstoornis
Tot slot komt een licht verstandelijke beperking tijdens de ontwikkelingsperiode tot uiting. Dit is meestal voor het 22ste jaar. Dat betekent dat de beperking niet het gevolg is van bijvoorbeeld een ongeluk; dan spreekt men van niet-aangeboren hersenletsel (NAH).
Volgens de huidige definitie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR) van de American Psychiatric Association (2022) en de definitie van de American Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD; Schalock et al., 2021) is er sprake van een verstandelijke beperking (verstandelijke-ontwikkelingsstoornis in de DSM-5-TR) als iemand significante beperkingen (deficiënties) heeft in zowel de intellectuele (verstandelijke) functies (criterium A) als het adaptieve functioneren (aanpassingsvermogen) (criterium B). Om te bepalen of en de mate waarin iemand significante (duidelijke) beperkingen heeft, wordt die persoon vergeleken met leeftijdsgenoten van hetzelfde gender en dezelfde sociaal-culturele groep. Deze beperkingen moeten zijn ontstaan gedurende de ontwikkelingsperiode (criterium C). De DSM-5-TR noemt geen leeftijdsgrens hiervoor, maar de AAIDD hanteert hiervoor de leeftijdsgrens van 22 jaar (Schalock et al., 2021). De verstandelijke beperking is niet het gevolg van bijvoorbeeld een ongeluk; men spreekt dan van niet-aangeboren hersenletsel (NAH).
Met de nodige voorzichtigheid kan een benedengemiddeld niveau van adaptief functioneren worden vastgesteld met gestandaardiseerde vragenlijsten. Maar let op: in een situatie met veel stress of trauma kan iemand tijdelijk op LVB-niveau functioneren. Als de situatie verandert gaat het functioneren vaak geleidelijk terug naar het oorspronkelijke niveau.
Voor mensen met een LVB is meedoen in de samenleving niet vanzelfsprekend. Omdat de beperking niet zichtbaar is of de beperking niet bekend is bij iemand met een LVB en diens omgeving, worden mensen met een LVB vaak overvraagd. Er wordt dan meer gevraagd dan ze aankunnen. Dit gebeurt bijvoorbeeld op school, op het werk en in het dagelijks contact met mensen of instanties.
Dit kan leiden tot ineffectieve begeleiding, faalervaringen, frustratie en een negatief zelfbeeld. Deze ervaringen en gevoelens kunnen op den duur leiden tot opstandig of teruggetrokken gedrag en andere emotionele of gedragsproblemen. Als gevolg hiervan kan er een aaneenschakeling van ongunstige ontwikkelingen ontstaan. Als iemand met een LVB bijvoorbeeld afhaakt op school, kan het ontbreken van een opleiding ervoor zorgen dat werk vinden moeilijker is. De mogelijkheid om mee te doen in de samenleving wordt hierdoor steeds verder belemmerd. Problematiek zoals eenzaamheid of financiële problemen liggen dan al snel op de loer.
Op de pagina Risico’s lees je meer over de diverse problematiek waar mensen met een LVB mee te maken kunnen krijgen.
Op de pagina Werken aan inclusie staat hoe je in verschillende leefgebieden rekening kunt houden met de mogelijkheden van mensen met een LVB.
De classificatie LVB dient in de praktijk vaak als eerste stap om tot passende ondersteuning te komen in de zorg, het onderwijs of een andere vorm van contact of begeleiding. Het tijdig herkennen van een LVB is heel belangrijk om goed aan te kunnen sluiten op iemands vaardigheden en mogelijkheden, zodat de aangeboden dienstverlening effectief is. Niet passende zorg kan immers schaden en tot (extra) problemen leiden.
Lees meer over het herkennen en vaststellen van een LVB op de pagina Signaleren, Screenen en Diagnostiek.
Als gevolg van het financieringssysteem voor LVB-zorg, waarbij alleen een indicatie voor deze zorg wordt afgegeven op basis van strikte IQ scores, wordt in de praktijk nog steeds de nadruk gelegd op ‘harde’ IQ-scores. Dit staat op gespannen voet met het uitgangspunt dat een LVB meer is dan het hebben van een lager IQ. Deze werkwijze gaat bovendien voorbij aan de beperkingen die intelligentieonderzoek in het algemeen met zich meebrengt. Er is discussie over het ‘labelen’ van mensen, onderaan deze pagina lees je hier meer over.
Overzicht van signalen van een LVB en de manier waarop je op een LVB kunt aansluiten.
Een LVB komt vaker voor dan je denkt. Onderzoek van het SCP (2019) laat zien dat er in Nederland naar schatting ruim 1 miljoen mensen zijn met een IQ tussen de 50 en 85 met bijkomende problemen. Een deel van deze mensen heeft extra ondersteuning en passende hulp nodig, bijvoorbeeld omdat problematiek zich opstapelt. Denk dan aan begeleiding of behandeling voor gedragsproblemen, verslaving of schooluitval.
Het precieze aantal mensen met een LVB in Nederland is om verschillende redenen niet bekend.
Veel mensen met een LVB doen moeite om hun beperkingen te verhullen en hebben geleerd zich ‘streetwise’ te gedragen.
Zo lang mensen met een LVB geen hulpvraag hebben (door bijvoorbeeld een steunend netwerk) blijft de LVB vaak onder de radar.
Het IQ van inwoners van Nederland wordt niet standaard gemeten en geregistreerd.
Op de pagina LVB in cijfers krijg je een indruk van hoe vaak LVB voorkomt in bepaalde situaties of domeinen.
Iedere DSM-5-classificatie, ook die van een LVB, was oorspronkelijk bedoeld om het begrip, de communicatie en samenwerking tussen professionals te vergemakkelijken. Maar classificaties zijn meer en meer in ons dagelijks taalgebruik gewoon geworden. ‘Labels’ als LVB, autisme en ADHD worden veel gebruikt. Ze kunnen zorgen voor meer erkenning en begrip voor de mensen zelf en hun naasten. Maar in een andere context kunnen er ook nadelen aan kleven. In dit artikel lees je hier meer over.
In Nederland hanteren we, zoals hierboven beschreven, een bredere definitie van een LVB. Hierdoor kunnen meer mensen onder de classificatie LVB vallen, met de intentie om meer mensen toegang te geven tot passende langdurige zorg.
De samenleving wordt echter complexer waardoor steeds meer mensen moeite hebben met meedoen. De vraag is dan ook of de echte beperking niet in de maatschappij zelf zit. Ook zijn er signalen dat een LVB-classificatie soms juist tot uitsluiting van bepaalde zorg leidt. Zo komt het voor dat mensen met psychische problematiek op basis van hun IQ-score buiten de reguliere GGZ worden gehouden.
Ondanks de mogelijke nadelen van de classificatie LVB gebruiken wij de term wel in onze kennisproducten, in bijeenkomsten en zelfs in onze naam. Waarom doen we dat?
Wij zetten ons in voor kennisontwikkeling bij organisaties, professionals en beleidsmakers. Deze kennis is hard nodig voor de ondersteuning, te beginnen met herkenning én erkenning van mensen met een LVB, zowel binnen als buiten de zorgpraktijk. Zo willen we bijdragen aan gelijke kansen en een goed leven voor mensen waarbij het misschien minder ‘vanzelf’ gaat. Voor dat doel hanteren we de term LVB als (schijnbaar) eenduidig begrip. Dit doen we met de wetenschap dat dit een werkhypothese is waar een zeer divers en kleurrijk scala aan mensen achter schuilt met ieder eigen talenten en mogelijkheden.
Wij wijzen dan ook op het belang van een zorgvuldige afweging over de termen en het taalgebruik in het persoonlijk contact met mensen met een LVB en hun naasten.
Om een echt inclusieve samenleving te realiseren denken wij dat het noodzakelijk is om eerst te erkennen en te accepteren dat mensen allemaal verschillend zijn. Voor mensen met een beperking, welke dat ook is, is het vaak lastiger dan voor anderen, zonder beperking, om mee te doen in onze samenleving. Beperkingen die op het eerste gezicht niet te zien zijn aan iemand kunnen een extra beperking opleveren omdat de omgeving simpelweg niet doorheeft dat aanpassingen nodig zijn.
Wij willen benadrukken dat de classificatie LVB niet als doel gezien moet worden. Het is eerder een vertrekpunt en werkhypothese (voor professionals en beleidsmakers) om samen te onderzoeken wat er nodig is voor iemand om een goed leven te kunnen leiden. Hieronder verstaan we mensenrechten als het recht op onderwijs op het eigen niveau, passend werk, een prettige leefomgeving, een goede gezondheidszorg bij medische of psychische klachten en een betrouwbaar justitieel systeem.
Daarmee kunnen ook problemen als schulden, verslaving, criminaliteit en slachtofferschap deels worden voorkomen. Natuurlijk zijn dergelijke risico’s nooit volledig uit te bannen. Maar als we als samenleving beter aansluiten bij de behoeften en mogelijkheden van mensen met een LVB, zetten we een stap in de goede richting. Dit begint met kennis over en erkenning van een LVB.
Naast de mogelijkheden die wij als kenniscentrum daarvoor bieden, kun je voor meer (klinische) expertise over een LVB terecht bij ons grote deelnemersnetwerk van zorgaanbieders en bij de Academische Werkplaats Kajak voor professionals die werken met jeugdigen met een LVB en GGZ-problematiek.
Praktische tools voor het effectief werken met iemand met een LVB
De antwoorden op vaak gestelde vragen vind je op deze pagina
Vier modules over het signaleren en ondersteunen van mensen met een LVB
Van werktools tot handreiking en webinar, je vindt het hier
