LVB & meervoudige en complexe problemen in het gezin
Een licht verstandelijke beperking speelt geregeld een rol bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Als dit wordt gezien kun je als professional veel gerichter en beter hulp bieden omdat je aansluit op de beperkingen.
In een rapport van het Nederlands Jeugdinstituut wordt gesproken van 27.317 gezinnen waarbij, in 2017, meerdere en complexe problemen (MCP) spelen. Cijfers over de rol van LVB in deze gezinnen zijn niet beschikbaar, maar de factoren die een rol spelen bij het ontstaan van MCP in een gezin wijzen er wel op dat een LVB bij één of meer gezinsleden van grote invloed is.
Wanneer is er sprake van meervoudige en complexe problemen
Uit de richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen van het NJi blijkt dat er geen eenduidige definitie of omschrijving is van gezinnen met meervoudige problemen. Het is dan ook moeilijk aan te geven om hoeveel gezinnen het gaat.
Professionals zien wel vaak kenmerken die ook bij een LVB voorkomen bij deze gezinnen. De definities die wij hier aanhouden zijn van Baartman en van Bodden en Dekovic:
Baartman spreekt van een gezin met meervoudige en complexe problemen als er bij minimaal één ouder en één kind in de leeftijd van 0 tot 22 jaar sprake is van langdurige complexe problemen. Bodden en Dekovic kijken naar het voorkomen van problemen op minimaal zes van de volgende zeven domeinen (en per domein minimaal één factor):
- Kindfactoren: psychische of psychosociale problemen inclusief ontwikkelingsproblemen, gedragsproblemen, psychosomatische problemen en verslavingen; cognitieve problemen (zoals laag IQ en leerproblemen) en verstandelijke beperking, slachtoffer of getuige van mishandeling, misbruik, verwaarlozing of huiselijk geweld.
- Ouderfactoren: psychische of psychosociale problemen inclusief psychosomatische problemen, gedragsproblemen (agressie en crimineel gedrag) en verslaving; cognitieve problemen (laag IQ) en verstandelijke beperkingen; slachtoffer, getuige of dader van mishandeling, misbruik, verwaarlozing of huiselijk geweld.
- Opvoedingsfactoren: onvoldoende of inconsistente opvoedingsstrategieën; pedagogische onmacht; weinig consistentie; weinig responsiviteit; veel harde discipline; afwijzing; gebrek aan gedragscontrole; veel psychologische controle; onveilige hechting.
- Gezinsfunctioneren: relatieproblemen; conflicten; communicatieproblemen; weinig cohesie; veel externe locus of control; geen organisatie.
- Contextuele factoren: meerdere negatieve levensgebeurtenissen; financiële problemen; lage sociaal-economische status.
- Sociaal netwerk: verstoord of gebrek aan sociaal netwerk; conflicten met buurtbewoners en vrienden.
- Hulpverlening: lange geschiedenis van hulpverlening; uithuisplaatsing.
Een (L)VB kan dus een probleem zijn binnen de kind- en ouderfactoren. Ook andere genoemde problemen spelen sneller bij mensen met een LVB. Zo hebben mensen met een LVB vaker een verstoord of een beperkt sociaal netwerk en een lange geschiedenis van hulpverlening. De kans dat een gezin waarin er sprake is van een LVB bij één of meerdere gezinsleden, gezien wordt als gezin met meervoudige en complexe problemen is daarom reëel.
Omdat er meerdere en soms complexe problemen spelen zijn er vaak ook meer professionals betrokken bij deze gezinnen. Integraal werken, waarbij beslissingen samen mét het gezin en andere hulpverleners gemaakt worden is daarom extra belangrijk. Door integraal te werken, werken alle partijen met elkaar samen. Je kunt hierbij denken aan de professionals, het gezin, alle mensen rondom het gezin, en de familie. In de praktijk blijkt integrale jeugdhulp vaak nog lastig. Op onze pagina integraal samenwerken in de jeugdhulp is hier meer informatie over te vinden.
Podcast Wijzer over LVB
Aflevering 3 Jeugdzorg: Als het complex wordt In deze aflevering delen we wat we weten over gezinnen met meervoudige en complexe problemen en kijken we terug op de gedeelde historie die onze twee inspirerende gasten hebben.
Direct naar
Van het Kenniscentrum
Aansluiten bij een LVB, ... (hoe) doe jij dat?
Deze tool biedt handvatten voor het aansluiten bij een LVB in (hulp)gesprekken en geeft links naar verdieping.
Weten wat werkt
Een overzicht van geschikte interventies voor jeugdigen en volwassenen met een LVB.
Integraal werken met kwetsbare gezinnen
Twee overzichtelijke schema’s met bevorderende en belemmerende factoren die een rol kunnen spelen bij het integraal werken met kwetsbare gezinnen. Vanuit perspectief van ouders en professionals.
Wat kun jij als professional doen?
Door je ogen open te houden voor een mogelijke LVB kun je waar nodig beter aansluiten bij de ondersteuningsbehoefte van het gezin.
Het signaleren van problemen in het gezin
Wanneer er bij één gezinslid een probleem speelt, heeft dit impact op het gehele gezin, ook vaak op het werk of op school. Dit is ook een moment waarop je signalen zou kunnen herkennen, bijvoorbeeld bij een leerling op school.
Door de mogelijkheid van een LVB in je achterhoofd te houden kan de hulpverlening aansluiten bij wat het gezin nodig heeft en aankan. Hierdoor verklein je de kans dat problemen verergeren. Het is niet nodig om zeker te weten of er sprake is van een LVB bij de gezinsleden. Door je taal aan te passen, geen vakjargon te gebruiken, meer tijd te nemen en dingen als afspraken te herhalen kan er al een groot verschil worden gemaakt ook als er geen sprake is van een LVB. Vaak ervaren de gezinsleden in gezinnen met meervoudige problemen veel stress waarbij een zogeheten ‘LVB-benadering’ helpend kan zijn.
Aansluiten op de LVB
Ieder mens en iedere situatie is anders. Niet alle kenmerken van een LVB zie je terug bij iedereen en ook de mate waarin iemand ergens zelf problemen mee heeft verschilt. Daarom is goed aansluiten bij de persoon belangrijk. Dit doe je door de ander te stimuleren tot zelf nadenken en in actie komen, niet af te gaan op wat iemand zegt, maar op wat iemand doet en aan te sluiten bij de interesses van de persoon.
Spreek bij het vermoeden van een LVB rustig, in korte zinnen met concrete woorden en heldere voorbeelden. Vraag na of wat je hebt gezegd of gevraagd duidelijk is, en bespreek één onderwerp tegelijk in een gesprek. Meer tips over het aansluiten en de communicatie bij een vermoeden van een LVB kun je terugvinden op de pagina aansluiten bij een LVB.
Gebruik de juiste tools en interventie
De tools op deze pagina passen bij het werken met deze gezinnen. Een veelgebruikte interventie bij ouders met een LVB is HouVast-i. HouVast-i focust zich op ouders met een LVB met minstens één kind in de leeftijd van 0 tot 23, waarbij er opvoedproblemen dreigen. De interventie is een intensieve, gezinsgerichte vorm van ambulante hulp, waarbij samen met het gezin wordt gewerkt aan een opvoedsituatie die ‘’goed genoeg’’ is. Meer over deze interventie en een uitgebreide beschrijving is te vinden op de website van het Nederlands Jeugdinstituut.
Ook is er een systeemgerichte gezinscoaching voor ouders met een LVB die is beoordeeld als goed onderbouwd. De coaching biedt thuishulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problematiek, waarbij een of beide ouders een LVB hebben en de kinderen een vertraagde of bedreigde ontwikkeling.
Meer weten?
Meer mogelijkheden en informatie voor iedereen die zich verder wil verdiepen in dit onderwerp.
Onderzoek
Lieke Reinhoudt-den Boer beschrijft in haar onderzoek Zorg voor mensen met multiproblematiek Het gat tussen beleidsamibities en de realiteit van mensen met multiproblematiek wat gezinnen met meervoudige en complexe problemen nodig hebben en hoe we kunnen aansluiten op hun behoeften. Vaak wordt gekeken hoe we de problemen van een gezin kunnen oplossen, terwijl ondersteuning en hulp bij het leiden van hun soms vrij complexe leven meer resultaat geeft. Deze zogeheten “integrale ondersteuning” is alleen effectief als hulpverleners en gezin een goede relatie opbouwen. De samenwerking tussen hulpverleners is hier ook erg belangrijk in. Hierin wordt vaak alleen gefocust op de praktische aspecten en worden bijvoorbeeld het belang van een gedeelde cultuur en visie vaak genegeerd.
De verwachting is vaak dat mensen hun eigen hulpvraag formuleren, terwijl dit voor veel mensen, vooral voor iemand met een LVB, al erg moeilijk kan zijn. Het onderzoek laat zien dat het nodig blijft dat hulpverleners actief de leiding nemen, zelfs als dit tegen de door de client geformuleerde hulpvraag ingaat.
Laura Nooteboom heeft onderzoek gedaan naar integraal werken met kwetsbare gezinnen in haar onderzoek What Do Parents Expect in the 21st Century? A Qualitative Analysis of Integrated Youth Care. Hier werd onderzocht wat de verwachtingen van ouders zijn met betrekking tot geïntegreerde jeugdzorg. Hierin zijn zes belangrijke componenten vanuit het perspectief van de ouders gevonden: Het gezin centraal, brede en tijdige hulp, gedeelde besluitvorming, interprofessionele samenwerking, doorverwijzen, en privacy. Ouders benadrukten dat het belangrijk is dat ze een op maat gemaakte en op het gezin gerichte aanpak krijgen, waarbij behoeften op meerdere levensgebieden worden aangepakt. Ook willen ze graag actieve participatie in hun eigen zorgproces. Tegelijk werden er ook tegenstrijdige verwachtingen gevonden met betrekking tot de zes componenten.
Voorbeelden hiervan zijn de veranderende rollen van professionals en ouders in de gedeelde besluitvorming en de waarde van het betrekken van de familieleden in het zorgproces. Professionals zouden zich daarom bewust moeten zijn van de tegenstrijdige verwachtingen door duidelijk en expliciet te bespreken wat de verwachtingen zijn en hoe rollen tijdens het zorgproces mogelijk kunnen veranderen. Om ouders eigen beslissingen te kunnen laten nemen, moeten professionals transparant zijn in het voorstellen van de opties voor ondersteuning, geleid door een actueel zorgplan.
Webinar tips
KOPP/KOV – Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheid
De kracht van traumasensitief werken binnen het KOPP/KOV gezin – Vincent van Gogh voor geestelijke gezondheid.
Gezinnen met meervoudige en complexe problemen – Kenniswerkplaats Jeugd Friesland.
Integraal werken bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen – Kenniswerkplaats Jeugd Friesland in samenwerking met het Expertisecentrum voor Gezinnen met meervoudige en complexe problemen.
Multiproblematiek Gegevensdeling – NJi, Movisie, Trimbos-instituut en het CCV.
Meer lezen
KOPP/KOV, KVBO, kindvanauti
Kinderen zonder een LVB, maar met ouders met een LVB kunnen ook vallen onder een gezin met meervoudige en complexe problemen. Over de specifieke groep kinderen van ouders met een kwetsbaarheid, zoals een licht verstandelijke beperking, verslaving, of autisme is meer te vinden op de website van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
Informatie over Kinderen van Ouders met Psychische Problemen (KOPP) en Kinderen van Ouders met Verslavingsproblematiek (KOV) is daarnaast ook te vinden op de website van Trimbos.
Twee websites voor en over kinderen van ouders met een verstandelijke beperking, met informatie, (h)erkenning, hulplijnen en praktische handvatten. Ontwikkeld door het Trimbos-instituut, belangenvereniging Sien samen met de Denktank KOVB en professionals en ervaringsdeskundigen. Voor kinderen van ouders met een verstandelijke beperking en hun naasten is dit: Oudervanmijnouders.nl en voor professionals en gemeenten is dit: www.kovb-info.nl.
