Home » Over LVB » LVB in de samenleving

Cijfers over LVB in de samenleving

Natuurlijk doen mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) net als iedereen mee in de samenleving. Met hobby’s, school en/of werk, wonen en in relaties. Ze hebben daarbij wel vaker ondersteuning nodig.

LVB in de samenleving

Om goed en zo volwaardig mogelijk te kunnen meedoen, is het belangrijk dat we als samenleving een LVB kunnen herkennen. Zo kunnen we rekening houden met de mogelijkheden en moeilijkheden van mensen met een LVB.

Wanneer er sprake is van een LVB lees je op de pagina: Over LVB

Bewust of onbewust, ook jij komt waarschijnlijk vaak iemand met een LVB tegen. Want de groep mensen met een LVB is groot. Naar schatting gaat het in Nederland om 1,1 miljoen mensen. De precieze aantallen zijn niet bekend, dat heeft verschillende redenen:

Een LVB is vaak niet zichtbaar. Veel mensen met een LVB doen moeite om hun beperkte verstandelijke vermogens te verhullen en hebben geleerd zich streetwise te gedragen.
Als mensen met een LVB geen hulpvraag hebben (door bijvoorbeeld een steunend netwerk) wordt de LVB vaak ook niet herkend.
Er is nog weinig ervaring met instrumenten die (beperkte) adaptieve vaardigheden kunnen meten.
Het IQ van inwoners van Nederland wordt natuurlijk niet standaard gemeten en geregistreerd.

Vanuit verschillende domeinen proberen onderzoekers en kennisorganisaties de groep mensen met een LVB in kaart te brengen. Aan de hand van deze onderzoeken heeft ons kenniscentrum een overzicht gemaakt van de schattingen.

± 55% volgt regulier basisonderwijs

“LVB? Oh, dat speelt niet bij ons op school”, hoor je vaak in het regulier basisonderwijs. Toch zit er gemiddeld in iedere klas één moeilijk lerende leerling met een beperkt aanpassingsvermogen. Het gaat dan vaak om leerlingen met een beperking in de adaptieve vaardigheden en een IQ tussen de 70 en 85.

Als deze leerlingen niet opgemerkt worden, lopen ze risico om overvraagd te worden. Deze leerlingen begrijpen veel informatie niet goed of kunnen deze moeilijk verwerken. Als er geregeld ook iets misgaat, kan dit leiden tot faalangst, gebrek aan zelfvertrouwen, overschreeuwen, druk of lastig gedrag en teruggetrokken of neerslachtig zijn.

Voortgezet onderwijs

Er is door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderzoek gedaan naar de onderwijsdeelname van jeugdigen van 12 jaar en (jong)volwassenen met een LVB (IQ 50 – 85). In dit onderzoek is er gekeken naar het aantal leerlingen dat functioneert op LVB-niveau binnen het voortgezet speciaal onderwijs, het praktijkonderwijs, het vmbo met lwoo (leerwegondersteunend onderwijs) en het entreeonderwijs. Het onderzoek gaf de volgende resultaten:

	Totaal aantal leerlingen	Leerlingen met een LVB	% leerlingen met een LVB
Voortgezet speciaal onderwijs	37.600	24.200	64,4%
Praktijkonderwijs	29.600	28.400	96,0%
Vmbo met lwoo	81.400	35.800	44,0%
Entreeonderwijs	6.700	2.800	41,6%
Totaal	155.300	91.200	58,7%

Bron: Sociaal Cultureel Planbureau (2020). Meer meedoen. Den Haag

64 % heeft geen betaald werk

Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) willen ook graag zinvol werk doen.

Het verschilt per persoon waar hij of zij interesse in heeft en hoe zelfstandig er gewerkt kan worden. Banen lopen uiteen van vrijwilligerswerk, een baan via een sociale werkvoorziening of een part- of fulltime baan.

Het Nivel publiceerde in 2022 de volgende cijfers over de participatie van mensen met een licht of matige VB. 95% hiervan heeft een bijstandsuitkering, werkloosheidsuitkering of een uitkering wegens arbeidsongeschiktheid. En 37% maakt gebruik van hulpmiddelen of voorzieningen op het werk of de dagbesteding.

Uit de monitor blijkt dat 26% van de mensen met een LVB meer dan 1 uur per week betaald werk heeft en 88% daarbij samenwerkt met andere mensen met een LVB. 58% heeft een vorm van dagbesteding.

Bron: Participatiemonitor kerncijfers 2022. Utrecht: Nivel

Het Sociaal Cultureel Planbureau deelt in het rapport ‘Meer meedoen’ onderzoeksresultaten van het onderzoek naar de arbeidsparticipatie van mensen met een LVB. Een voorzichtige conclusie in dit onderzoek is dat meedoen op de arbeidsmarkt nog niet goed lukt voor mensen met een LVB (IQ 50 – 80). Naar schatting is 40-55% actief op de arbeidsmarkt.

Bron: Sociaal Cultureel Planbureau (2020). Meer meedoen. Den Haag

±30% onder daklozen

Dakloos raken is iets wat iedereen kan overkomen, maar er zijn wel bepaalde risicofactoren die bij mensen met een LVB vaker voor kunnen komen. Hierbij kun je denken aan psychische problematiek, financiële problematiek, eenzaamheid en het verliezen van werk of inkomen.

Door Van Straaten en collega’s (2014) is er onderzoek gedaan naar de prevalentie van mensen met een LVB (IQ <70) onder daklozen. Hiervoor hebben zij gebruik gemaakt van data die verzameld is in de periode juli 2011 – juni 2012 in de steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht.

In het onderzoek zijn 387 geregistreerde daklozen gescreend om te bekijken of er mogelijk sprake kan zijn van een LVB. Uit het onderzoek blijkt dat 29,5% van de 387 participanten vermoedelijk een LVB heeft.

Bron: Van Straaten, B., Schrijvers, C. T., Van der Laan, J., Boersma, S. N., Rodenburg, G., Wolf, J. R., & Van de Mheen, D. (2014). Intellectual disability among Dutch homeless people: prevalence and related psychosocial problems. PloS ONE, 9(1), e86112.

±30% van raadsonderzoeken naar seksueel misbruik

Jeugdigen met een LVB zijn kwetsbaarder in hun seksuele ontwikkeling dan leeftijdsgenoten zonder beperking. Dit komt doordat zij de risico’s vaak minder goed kunnen overzien, situaties minder goed kunnen inschatten, minder kennis hebben over seksualiteit en kwetsbaarder zijn voor seksueel misbruik. Helaas komt het laatste regelmatig voor zo blijkt uit onderzoek van de Nationaal Rapporteur uit 2019.

De conclusie was dat in circa 30% van de gezinnen die door de Raad voor de Kinderbescherming werd onderzocht vanwege onder meer vermoedens van seksueel geweld, sprake is van een verstandelijke beperking. In een aantal gezinnen heeft de Raad hier verder onderzoek naar gedaan. In de meeste gezinnen was er sprake van een verstandelijke beperking bij het kind (57%) of een van de ouders (54%). In ongeveer een kwart ging het om een ander gezinslid. In het rapport komt de ernst van de verstandelijke beperking niet naar voren.

Bron: Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (2019).Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2018. Den Haag: Nationaal Rapporteur.

30 - 50% heeft psychische problemen

Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) hebben drie tot vier keer meer kans op het ontwikkelen van psychische problematiek. Wat hierin meespeelt is dat mensen met een LVB risico lopen om langdurig overvraagd te worden, wat kan leiden tot faalervaringen, frustraties en een negatief zelfbeeld. Deze negatieve gevoelens kunnen zichtbaar worden in emotionele en gedragsproblemen.

Ondanks dat psychische problemen vaak voorkomen onder mensen met een LVB, blijkt de hulpverlening soms complex. De psychische problematiek of de aanwezigheid van de LVB wordt nog niet altijd herkend. Het niet herkennen van de problematiek kan de ernst op den duur verergeren. Of wanneer er een behandeling geboden wordt, heeft deze mogelijk weinig tot geen effect. Ook kan het functioneren op LVB-niveau een contra-indicatie zijn voor behandeling van psychische problematiek, waardoor men soms tussen wal en schip belandt.

Door al het onderzoek in der loop van tijd weten we inmiddels steeds meer over psychische problemen bij mensen met een LVB. Geschat wordt dat 30 – 50% van de mensen met een LVB psychische problemen heeft. Een bekende bron die vaak wordt aangehaald als het gaat om de prevalentie is Došen (2014).

Naast het onderzoek van Dosen, wordt psychische problematiek bij mensen met een LVB vaker onderzocht. Jannelien Wieland heeft in haar promotieonderzoek de verschillen in de verdeling van psychische stoornissen onderzocht onder patiënten van Rivierduinen. De groep participanten bestond uit normaal begaafden (N = 1026), zwakbegaafde mensen (N = 235) en mensen met een LVB (N = 152). Uit haar onderzoek blijkt dat de post traumatische stressstoornis (PTSS) het vaakst voorkomt onder mensen die zwakbegaafd zijn of een LVB hebben. Het hele onderzoek van Jannelien naar mensen met een LVB binnen de psychiatrie is terug te vinden in haar proefschrift.

Verslaving

Verslavingsproblematiek wordt vaak naast psychische problematiek genoemd. Ook bij mensen met een LVB komt deze problematiek voor. Doordat er bij mensen met een LVB vaak een opeenstapeling voorkomt van allerlei (probleem)factoren vormen zij een risicogroep voor het ontwikkelen van verslavingsproblematiek.

Het gebruik van verschillende middelen en verslaving bij mensen met een LVB (IQ 50 – 85) is onderzocht door Neomi van Duijvenbode en Joanneke VanDerNagel door middel van een systematic review. De resultaten van hun onderzoek hebben zij onder andere samengevat in het ‘Praktijkboek Triple problematiek‘ zoals in onderstaande tabel[4].

	Jongeren	Volwassenen
Middelengebruik
Tabak	0,0 – 49,8%	6,0 – 98,4%
Alcohol	15,6 – 75,4%	2,5 – 97,3%
Cannabis	2,4 – 13,0%	ca. 50%
Stimulantia (geneesmiddelen)	–	ca. 19,2%
Verslaving	0,1 – 2,7%	0,5 – 46,0%

[1] Došen, A. (2014). Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking. Assen: Koninklijke Van Gorcum.

[2] Wieland, J., Kaptein-de Haan, S., & Zitman, F. G. (2014). Psychiatric disorders in outpatients with borderline intellectual functioning: Comparison with both outpatients from regular mental health care and outpatients with mild intellectual disabilities. Canadian Journal of Psychiatry, 59(4), 213-219.

[3] Van Duijvenbode, N., & VanDerNagel, J. E. L. (2019). A systematic review of substance use (disorder) in individuals with mild to borderline intellectual disability. European Addiction Research, 25, 263-282.

[4] van Duijvenbode, N., van der Nagel, J., & Didden, R. (2020). Praktijkboek triple problematiek: Een psychische stoornis, verslaving en licht verstandelijke beperking. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

30 - 40% van gedetineerden

Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) komen gemiddeld vaker in aanraking met justitie dan mensen zonder een beperking. Over het algemeen wordt gezegd dat het hebben van een LVB een risicofactor is voor crimineel gedrag. Dit komt omdat zij extra kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van crimineel gedrag, door bijvoorbeeld overvraging, minder zelfcontrole, zelfvertrouwen of inlevingsvermogen. Maar in sommige gevallen speelt ook minder goede agressieregulatie of het niet goed kunnen inschatten van risico’s mee.

Maar dat niet alleen, mensen met een LVB kunnen ook ‘makkelijke’ slachtoffers zijn. Zij worden bijvoorbeeld gebruikt door criminele bendes als money mule (geldezel), katvanger of drugskoerier. Er is dan sprake van criminele uitbuiting.

In het justitiele domein is er de afgelopen jaren meer aandacht gekomen voor mensen met een LVB. Dr. Hendrien Kaal heeft in 2016 op vraag van het ministerie Justitie en Veiligheid door middel van een literatuuronderzoek in kaart gebracht wat de prevalentie is van mensen met een LVB binnen de verschillende justitiedomeinen. Hierbij is gekeken hoeveel gevangenen een LVB (IQ 50 – 85) hebben. Afhankelijk van het onderzoek en het domein is gebruik gemaakt van diagnostiek of de SCIL als screeningsinstrument.

LVB Criminaliteit

De cijfers gebaseerd op diagnostiek verschillen sterk van de cijfers verkregen door screening. Het onderzoek geeft daar verschillende redenen voor, namelijk:

Screening vindt vaak plaats vlak na binnenkomst/opname, wat een stressvolle periode kan zijn;
De reden van non-respons kan anders zijn bij screening dan bij diagnostiek, omdat het volgens gedetineerden gaat om een ‘domme’ vragenlijst;
Bij diagnostiek kunnen er mensen weigeren die bang zijn om door de mand te vallen.

Bron: Kaal, H. (2016). Prevalentie licht verstandelijke beperking in het justitiedomein. Notitie in opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, Leiden

±75% krijgt ondersteuning in het dagelijks leven

Door alle veranderingen in de maatschappij wordt het op veel vlakken uitdagender voor mensen met een LVB om mee te doen. Denk bijvoorbeeld aan alle praktische zaken die we allemaal online kunnen regelen, met als gevolg dat steeds meer kantoren sluiten. Ook het bellen naar instanties kan lastig zijn wanneer er een lang keuzemenu wordt aangeboden.

Deze ‘gemakkelijke’ oplossingen zijn niet altijd even behulpzaam voor iemand met een LVB. Het filteren van informatie op websites of het onthouden van een keuzemenu zijn dingen die erg lastig kunnen zijn. Hierdoor kan stress en frustratie ontstaan en op den duur na langdurige faalervaringen bijvoorbeeld psychische problemen. Maar ook moeilijke brieven en inlogschermen van overheden of bedrijven kunnen tot gevolg hebben dat bijvoorbeeld rekeningen niet betaald worden en uiteindelijk schulden ontstaan. Kortom, ‘gewoon’ meedoen is voor mensen met een LVB soms een behoorlijke uitdaging.

Dat laat de Participatiemonitor van het Nivel ook zien. Het Nivel is in 2006 begonnen met de Participatiemonitor om de ontwikkelingen met betrekking tot participatie van onder andere mensen met een verstandelijke beperking te volgen. Hierin wordt niet alleen aandacht besteed aan het hebben van bijvoorbeeld (on)betaald werk, maar ook aan vrijetijdsbesteding en sociale contacten. De vraagstelling is in de loop der jaren iets aangepast. Onderstaande tabel laat zien dat meedoen lang niet altijd vanzelfsprekend is voor mensen met een LVB.

	Nivel Participatiemonitor 2008 – 2016	Nivel Participatiemonitor 2010 – 2020	Participatiemonitor 2022 Vb (licht&matig)
Aantal deelnemers monitor	Respons afkomstig uit het Panel Samen Leven: 441 respondenten met een matig- (40%) of licht verstandelijke beperking (60%) in 2016 [IQ < 70-75]	Respons afkomstig uit het Panel Samen Leven: 234 naasten van mensen met een matig- of licht verstandelijke beperking in 2019 IQ < 50-70 *we nemen hier alleen de cijfers uit 2019 op, omdat de corona-periode een vertekend beeld kan geven van de daadwerkelijke participatie.	Respons afkomstig uit het Panel Samen Leven: 209 naasten van mensen met een matig- of licht verstandelijke beperking in 2022 IQ < 50 – 70
Buitenshuis en vervoer
Maakt wel eens gebruik van het openbaar vervoer	45%	48% voor LVB in 2019	11% (algemene bevolking 10%)
Wil vaker ergens naartoe gaan terwijl dat niet kan (door bijv. vervoer)	31%
Komt dagelijks buitenshuis		43% in 2019

Winkelen en vrije tijd
Gaat naar de supermarkt	95%
Gebruik Retail voorzieningen in de buurt			65%
Bezoekt winkels		64% in 2019
Onderneemt activiteiten in de vrije tijd	98%	67% in 2019
Neemt wel eens deel aan buurtactiviteiten	36%
Gebruik buurtvoorzieningen		45% in 2019
Sporten en bewegen		44% in 2019	49% voor LVB

Contact
Ontmoet voldoende mensen	90%
Vind contact met de buren fijn	75%
Maandelijks contact met buren		48% in 2020 (coronaperiode)
Fysiek sociaal contact			46% voor LVB

Hees, S. van, Oldenkamp, M., Putter, I. de, Hoek, L. van der, & Boeije, H. (2018). Participatiemonitor 2008-2016: Deelname aan de samenleving van mensen met een beperking en ouderen. Utrecht: Nivel.

[1] De respondenten zijn benaderd vanuit het Panel Samen Leven. In 2018 en 2020 is er een update geweest van de cijfers, echter er is in deze publicaties geen onderscheid gemaakt tussen mensen met een matig verstandelijke beperking en mensen met een licht verstandelijke beperking.

Cijfers over LVB in de samenleving

Direct naar

± 55% volgt regulier basisonderwijs

64 % heeft geen betaald werk

±30% onder daklozen

±30% van raadsonderzoeken naar seksueel misbruik

30 - 50% heeft psychische problemen

Verslaving

30 - 40% van gedetineerden

±75% krijgt ondersteuning in het dagelijks leven

Contactgegevens

Landelijk Kenniscentrum LVB

Overige links

Onze nieuwsbrief ontvangen?